Vermindering van overlast van rookafval voor Lebkov & Sons en REC-ABC

Tijdens het locatieonderzoek hebben wij ons gericht op de plek bij het REC-ABC gebouw, net voor de hoek van Lebkov & Sons. Om de gewoontes van rokende studenten en docenten in kaart te brengen, hebben wij voor onze dataverzameling gebruik gemaakt van kwalitatieve gegevens. Zo hebben wij interviews afgenomen bij de studenten en docenten, evenals participerende observatie op de locatie. Daarnaast hebben wij verschillende beleidsdocumenten gerelateerd aan onze casus onderzocht. Zo blijkt onder andere uit de beleidsdocumenten dat de wet stelt dat roken niet gefaciliteerd mag worden op schoolterreinen, waar de UvA campus ook onder valt (Web, 2024). Het niet faciliteren van roken, waaronder het niet plaatsen van asbakken en een rookverbod indienen op schoolterreinen, zou ervoor moeten zorgen dat minder leerlingen en studenten gaan roken. Deze beleidsdocumenten hebben ons meer inzicht gegeven in de regels en wetgeving omtrent roken op de campus.

Om deze reden, het niet mogen faciliteren van roken, is er op de onderzochte locatie een gebrek aan een asbak. Dat roken niet meer gefaciliteerd mag worden, zorgt er niet altijd voor dat mensen niet meer roken op een locatie (Smith & van Dalsem, 2013). Het ontbreken van een asbak, of prullenbak, zal er dus niet noodzakelijk voor zorgen dat er niet meer gerookt wordt op een bepaalde locatie. Op de onderzochte locatie roken studenten nog steeds, hierbij is het probleem ontstaan dat er veel sigarettenafval op de grond terecht komt.

Studenten geven aan uitzonderlijk gedrag op deze locatie te vertonen. Uitzonderlijk aan dit gedrag is dat zij hun sigaretten op de grond gooien, terwijl ze dit op andere locaties niet doen. Uit de interviews kwam naar voren dat dit vooral te maken had met het gebrek aan een prullenbak of asbak. Verder was het opmerkelijk dat studenten vaak dachten dat het beter was om hun sigaret in de put te gooien als alternatief voor een prullenbak. De ophopingen van sigarettenafval die hierdoor zijn ontstaan zijn zowel zichtbaar op de straat als verstopt achter verbodsborden voor fietsers en in hoeken.

De bevindingen uit het locatieonderzoek sluiten aan bij bestaande theorieën. Zo blijkt dat veel rokers zich niet bewust zijn van de milieuschade die sigaretten veroorzaken (Rath et al., 2012). Studenten wijzen het gebrek van een prullenbak aan als de oorzaak van het sigarettenafval probleem. Verder kwam er uit interviews naar voren dat studenten vaak het gedrag van anderen nadoen op deze locatie. Zo blijkt dat studenten het 'normaal' vinden om op deze plek hun sigaretten op de grond te gooien, mede door volggedrag van andere studenten die hetzelfde doen. Dit kan gekoppeld worden aan de broken windows theory, die stelt dat zichtbare wanorde, zoals afval op straat, de indruk kan wekken dat normen niet worden gehandhaafd (Wilson & Kelling, 2017). Dit kan uiteindelijk leiden tot meer vervuiling, in dit geval door meer overlast van sigarettenafval.

Volgens Reijndorp (2007) krijgen plekken een betekenis door het langdurige gebruik ervan door specifieke doelgroepen, in dit geval voornamelijk door rokende studenten. De rokende studenten lijken een eigen norm gevormd te hebben op deze plek, die volgens veldonderzoek uitzonderlijk is. Het gooien van sigaretten op de grond is de norm geworden. Deze norm kan gevormd zijn door het volggedrag van studenten, die een bepaalde route of routine tot stand heeft gebracht (Creswell, 2009). Routes en routines ontstaan ook door het langdurige gebruik van plekken. Aan ons de taak om deze routine en norm op de locatie te veranderen om op deze manier te zorgen voor vermindering van overlast van sigarettenafval.

Onze interventie bestond uit het plaatsen van een prullenbak in het onderzoeksgebied nabij het ABC-REC gebouw, gecombineerd met een bewustwordingscampagne gericht op het verminderen van sigarettenafval. Uit ons locatieonderzoek bleek dat de grootste oorzaak van het afvalprobleem het ontbreken van een afvalvoorziening was. Rokende studenten gaven aan hun sigaret op de grond te gooien vanwege het ontbreken van een prullenbak in de directe nabijheid. Deze behoefte werd tijdens de co-creatie fase bevestigd door stakeholders, waaronder UvA huisvestingsontwikkeling, café LebKov & Sons en de gebiedsmakelaar van de gemeente Amsterdam.

Daarom hebben wij ervoor gekozen om voor onze interventie een prullenbak te plaatsen in samenwerking met LebKov & Sons. Gezien de wettelijke beperkingen omtrent het faciliteren van roken op campussen, lag de nadruk van de interventie niet op het faciliteren van roken zelf, maar op het verminderen van de afvaloverlast. Daarom besloten wij om de interventie te versterken met een bewustwordingscampagne die zichtbaar moest maken dat de nieuwe prullenbak er wél is en wél bedoeld is voor sigarettenafval. De campagne bestond uit posters met korte, activerende boodschappen die gericht zijn op gedragsverandering. De drie kernboodschappen luidden:
      "Zet de stap, gooi je peuk in de bak"
      "Zet de toon, houd het schoon"
      "Kies niet voor gemak, gooi jouw sigaret in de prullenbak"

Om de effectiviteit van de interventie te meten, hebben wij gewerkt met een nulmeting en een meting na implementatie. De nulmeting vond plaats nadat het gebied volledig was schoongemaakt. Drie dagen later werd het sigarettenafval op de locatie gewogen: er lag 59,6 gram aan peuken op de grond. Vervolgens werd de prullenbak geplaatst en de campagne uitgevoerd. Drie dagen daarna werd opnieuw gemeten: toen lag er nog slechts 37,5 gram aan sigarettenafval op de grond. Ook was zichtbaar te zien aan de deksel van de prullenbak dat veel rokers hun sigaretten hierop uitdrukten en vervolgens in de prullenbak gooiden. 

Deze afname wijst op een duidelijk positief effect van onze interventie. De combinatie van een fysieke aanpassing van de ruimte (de prullenbak) en sociale beïnvloeding (de campagne) heeft geleid tot gedragsverandering onder gebruikers van de plek. De resultaten bevestigen dat het inspelen op zowel fysieke als sociale aspecten binnen een publieke ruimte effectief kan zijn bij het aanpakken van zwerfafvalproblematiek.